21.10.2025 r.
17 października w Centrum Drzeworytu w Płazowie odbyły się obchody II Międzynarodowego Dnia Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w województwie podkarpackim. Organizatorem wydarzenia był Samorząd Województwa Podkarpackiego, a jego operatorem Gminny Ośrodek Kultury w Narolu. Bohaterem wydarzenia stał się zaś drzeworyt płazowski, który w 2022 roku staraniem regionalistów z powiatu lubaczowskiego został wpisany do Rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
W obchodach wzięli udział reprezentanci podkarpackich instytucji kultury, etnografowie i badacze dziedzictwa niematerialnego oraz przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego z regionu. Uroczystość otworzył Wicemarszałek Województwa Piotr Pilch, który powiedział:
Obecnie widzimy, że ludzie poszukują charakterystycznych dla danego regionu przejawów dziedzictwa niematerialnego, które nie są tylko i wyłącznie reliktem przeszłości, ale wciąż „żywą”, piękną tradycją. Dlatego też szczególnie cieszę się, że tak licznie spotykamy się dzisiaj w Płazowskiej Drzeworytni.
Jednym z punktów części oficjalnej było wręczenie przez Radną Sejmiku Województwa Podkarpackiego, Przewodniczącą Komisji Edukacji, Kultury i Kultury Fizycznej Ewę Draus oraz Wicemarszałka Piotra Pilcha kwiatów i listu gratulacyjnego artyście ludowemu Józefowi Lewkowiczowi w związku z otrzymaniem przez niego 16 października 2025 r. odznaki honorowej „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, którą odebrał z rąk Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podczas VI Gali Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Warszawie. Józef Lewkowicz to depozytariusz drzeworytu płazowskiego, od początku zaangażowany w jego reaktywację, który odtwarza płazowskie klocki drzeworytnicze i tworzy autorskie drzeworyty.
Dzięki Panu Józefowi Lewkowiczowi oraz innym depozytariuszom drzeworytu płazowskiego ta niezwykle unikalna sztuka artystyczna przetrwała i jest naszym zasobem regionalnym, ale też i zasobem krajowym. Jesteśmy dumni jako Samorząd Województwa, że dzięki takim osobom i środowisku, jak to w gminie Narol, kultura Podkarpacia wzbogaca się – powiedziała Przewodnicząca Komisji Edukacji, Kultury i Kultury Fizycznej Ewa Draus.
Głos zabrał również Arkadiusz Mroczek, Burmistrz Miasta i Gminy Narol oraz Barbara Broź, Starosta Lubaczowski. Odczytano również list Wojewody Podkarpackiego, Teresy Kubas-Hul skierowany do uczestników obchodów.
Po części oficjalnej rozpoczęła się część merytoryczna. Jej bogaty i różnorodny program zainicjowały prelekcje depozytariuszy drzeworytu płazowskiego – Anny Serkis-Wojtowicz, Józefa Lewkowicza i Grzegorz Ciećki, którzy opowiedzieli o jego reaktywacji oraz o tym, w jaki sposób drzeworyt z Płazowa zmienił postrzeganie sztuki ludowej.
Drugi blok panelowy rozpoczęła wypowiedź językoznawczyni, kulturoznawczyni i folklorystki prof. Katarzyny Smyk, która przedstawiła informacje związane ze zbiorowym wpisem do UNESCO dotyczącym Wigilii, a także zarysowała szeroki kontekst sieciowania podmiotów działających na rzecz niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Badaczka podkreśliła, że wspólna praca wielu środowisk może prowadzić do realnych, międzynarodowych sukcesów.
Drugim prelegentem był Andrzej Szoszkiewicz, publicysta i koordynator programów ochrony i promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego, który poruszył temat: „Siła współpracy. Jak sieciowanie wspiera ochronę i promocję niematerialnego dziedzictwa kulturowego”. Przypomniał, że siła współpracy to nie tylko hasło, ale praktyka, która przekłada się na skuteczniejszą ochronę i promocję niematerialnego dziedzictwa zwłaszcza w mniejszych społecznościach.
Głos zabrała również Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Narolu Gabriela Kołodziej, która podkreślała, że pielęgnowanie dziedzictwa to proces wymagający uwagi, wsparcia instytucjonalnego oraz ciągłego dialogu ze społecznością lokalną.
Zwieńczeniem obchodów były prezentacje dotyczące działań podejmowanych w ramach Województwa Podkarpackiego związanych z niematerialnym dziedzictwem kulturowym regionu. Jako pierwszy zabrał głos Dyrektor Departamentu Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego Mateusz Werner, który przedstawił działania Województwa Podkarpackiego w zakresie ochrony i popularyzacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Następnie, w związku z aktywnym włączaniem Samorządu Województwa w międzynarodowe inicjatywy, Olga Janocha z Departamentu Gospodarki Regionalnej zaprezentowała założenia projektu INCREMENTAL.
Warto dodać, że w ramach obchodów zorganizowano warsztaty z tworzenia drzeworytu oraz nadruku tkanin, a także spacer z przewodnikiem, który oprowadził uczestników po miejscach związanych z drzeworytem płazowskim. Wydarzenie było doskonałą okazją do wymiany myśli, doświadczeń i wiedzy dotyczącej niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Autor tekstu: Anna Czartoryska-Sziler, UMWP
Autor zdjęć: Łukasz Gmiterek
